7 lipca 2015 roku Prezydent podpisał ustawę o zmianie ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa oraz niektórych innych ustaw. Wprowadza ona szereg zmian w zakresie otrzymywania świadczeń z ubezpieczenia społecznego, w tym w szczególności zmiany w sposobie obliczania podstawy wymiaru zasiłku chorobowego (analogicznie dla świadczenia rehabilitacyjnego, zasiłku macierzyńskiego i opiekuńczego) w przypadku krótszego niż 12 miesięcy podlegania ubezpieczeniu chorobowemu przez osoby prowadzące działalność pozarolniczą. Ustawa ta w zakresie zmian dotyczących kobiet przedsiębiorców, wzbudziła w opinii publicznej wiele kontrowersji, dlatego też warto przybliżyć główne zagadnienia związane z tym tematem.
Na wstępie należy wyjaśnić różnicę pomiędzy urlopem macierzyńskim a zasiłkiem macierzyńskim. Otóż urlop macierzyński to przerwa w pracy związana z urodzeniem dziecka, natomiast zasiłek macierzyński to świadczenie pieniężne. Do urlopu uprawniona jest mniejsza liczba osób, bowiem są to tylko kobiety, które urodziły dziecko albo adoptowały lub przyjęły na wychowanie w ramach rodziny zastępczej (z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej) dziecko w wieku do 7. roku życia (w szczególnych sytuacjach do 10. roku życia). Podstawą do ubiegania się o urlop macierzyński jest umowa o pracę – osoby zatrudnione w innej formie nie mają do niego prawa. Przysługuje on na jednakowych zasadach wszystkim pracownicom bez względu na to, jaki rodzaj umowy o pracę posiadają oraz w jakim wymiarze czasu pracy są zatrudnione. Także długość stażu pracy nie odgrywa roli. Urlop macierzyński jest pełnopłatnym urlopem.
Zasiłek macierzyński natomiast to świadczenie pieniężne wypłacane przez ZUS wszystkim podlegającym ubezpieczeniu chorobowemu. Nie ma tu znaczenia rodzaj umowy, która jest podstawą zatrudnienia. O tego rodzaju zasiłek może się ubiega osoba zatrudniona na umowę zlecenie, jak również ta, która prowadzi własną działalność gospodarczą. Istotne jest to, czy dana osoba jest objęta ubezpieczeniem chorobowym. Zgodnie z artykułem 29 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa zasiłek macierzyński przysługuje osobie ubezpieczonej, która w okresie ubezpieczenia chorobowego albo w okresie urlopu wychowawczego: urodziła dziecko lub przyjęła na wychowanie w ramach rodziny zastępczej (z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej) lub przysposobienia dziecko w wieku do 7 roku życia, a w przypadku dziecka, wobec, którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego – do 10 roku życia. Warto pamiętać, że ubezpieczenie chorobowe dla przedsiębiorców nie jest obowiązkowe – jego wykupienie jednak uprawnia do różnorodnych świadczeń.
Podstawę wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego przedsiębiorcy stanowił przeciętny miesięczny przychód za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy (art. 48 ustawy). Natomiast, jeśli przedsiębiorca podlegał takiemu ubezpieczeniu krócej niż 12 miesięcy, to podstawą wymiaru zasiłku chorobowego był przeciętny miesięczny przychód za pełne miesiące kalendarzowe poprzedzające miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy.
Najwięcej kontrowersji wzbudzają nowe przepisy dotyczące matek – przedsiębiorców. Przed nowelizacją istniała luka w prawie, która pozwalała na uzyskanie przez nie wysokiego (nawet w granicach 6 tys. miesięcznie) zasiłku macierzyńskiego. Do tej pory wystarczyło zarejestrować działalność gospodarczą co najmniej miesiąc przed porodem, następnie opłacić składkę chorobową (ok. 3000 zł) od najwyższej obowiązującej podstawy (w 2014 roku wynosiła ona 9365 złotych) za co najmniej jeden pełny miesiąc kalendarzowy poprzedzający miesiąc, w którym nastąpił poród. Po spełnieniu tych wymogów matka mogła pobierać przez 12 miesięcy wysoki zasiłek macierzyński (nawet 6000 zł).
Znowelizowana ustawa ma uregulować między innymi te sytuacje, w których przedsiębiorca podlega ubezpieczeniu krócej niż 12 miesięcy. Jak będziemy obliczać nowy zasiłek macierzyński dla przedsiębiorcy? Jakie zmiany nas czekają? Od 1 listopada 2015 roku, zgodnie z art. 48a podstawą obliczania zasiłku macierzyńskiego będzie suma przeciętnej najniższej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia oraz kwoty, która jest iloczynem 1/12 przeciętnej kwoty zadeklarowanej jako podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, w części przewyższającej najniższą podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia, z których przychód podlega uwzględnieniu w podstawie wymiaru zasiłku oraz liczby tych miesięcy. Obliczanie w taki sposób zasiłku macierzyńskiego może wydawać się niezrozumiałe i skomplikowane, dlatego dla przybliżenia tej regulacji warto wyjaśnić, że oznacza to, że co miesiąc zasiłek będzie większy, a po roku – proporcjonalny do zadeklarowanej podstawy. Aby dostać zasiłek w maksymalnej wysokości będzie trzeba opłacać składkę w podwyższonej kwocie przez całe 12 miesięcy, a nie jak do tej pory przez krótszy okres.
Co to w praktyce oznacza?
Najniższa podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności wynosi co do zasady 60% przeciętnego prognozowanego wynagrodzenia (w 2015 roku było to 2375,40 zł). Dla osób zaczynających działalność gospodarczą i korzystających z preferencyjnych zasad opłacania składek wynosi ona 30% minimalnego wynagrodzenia, co w 2015 r. dawało 525 zł. Natomiast maksymalna podstawa wymiaru na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe nie może być wyższa niż 9 897,50 zł.
Od 1 listopada 2015 roku najwyższy zasiłek, jaki będzie można uzyskać, można obliczyć w następujący sposób:
- Korzystając z wyżej wspomnianych kwot należy rozpocząć obliczenia od następującego równania:
2 375,40 zł + {[(9 897,50 zł – 2 375,40 zł) : 12 m-cy] x 1 m-c} = 3 002,24 zł
2 375,40 zł + {[7 522,1 : 12 m-cy] x 1 m-c} = 2 375,40 zł + 626,84 = 3 002,24 zł
Gdzie kwota 626,84 zł jest kwotą, która będzie mnożona przez liczbę miesięcy (stąd wynika wcześniej wspomniany proporcjonalny wzrost zasiłku).
Na marginesie warto przedstawić, jaką otrzymalibyśmy kwotę w przypadku 2 miesięcy opłacania składki:
2 375,40 zł + {[(9 897,50 zł – 2 375,40 zł) : 12 m-cy] x 2m-ce} = 2 375,40 zł + (626,84 zł x 2 m-c)= 3629,08 zł
W ten sposób w 12 miesiącu opłacania składki otrzymalibyśmy:
2 375,40 zł + (626,84 zł x 12 m-cy) = 9 897,48 zł
- Następnie należy pomniejszyć tę kwotę o 13,71% (odliczenia, które mają swoją podstawę w art. 3 pkt. 4 wymienianej wcześniej ustawy):
3 002,24 zł – (3002,24 x 13,71%) = 2 590,63 zł
- Przy założeniu, że matka wybierze wariant 80% wysokości zasiłku macierzyńskiego przez cały rok, otrzyma ona:
2 590,63 zł x 80% = 2 072,50 zł
- Z tak obliczonej kwoty należy odjąć zaliczkę na podatek dochodowy 18%:
2 073,00 zł – (2073,00 x 18%) = 1 699,86 zł
W ten sposób otrzymujemy kwotę zasiłku. Jest to najwyższa możliwa miesięczna kwota, która może być przyznana osobie płacącej składkę w pierwszym miesiącu w maksymalnej kwocie. Pamiętajmy jednak, że od tej kwoty trzeba odjąć jeszcze kwotę składki zdrowotnej.
Nowelizacja w zakresie przyznawania zasiłków dla przedsiębiorców wejdzie w życie 1 listopada 2015 roku. Co w związku z tym z urodzonymi przed tą datą? Podstawą wymiaru zasiłku będą w takim przypadku stare przepisy. Ogólnie rzecz ujmując, o zasiłek macierzyński można się ubiegać terminie 6 tygodni przed przewidywaną datą porodu. W tym celu należy złożyć wniosek w odpowiednim oddziale ZUS wraz z zaświadczeniem o przewidywanej dacie porodu. Jeśli dziecko urodzi się w listopadzie lub na początku grudnia, a jego matka zacznie płacić składkę na ubezpieczenie od października, podstawa wymiaru zasiłku będzie ustalana na starych zasadach.
Na koniec należy również zaznaczyć, że vacatio legis ustawy może zostać przedłużone. Trwają w tym przedmiocie konsultacje, ale w chwili obecnej nie wiadomo, czy przyniosą one postulowane rezultaty. 23 lipca 2015 roku do Sejmu wpłynął poselski projekt ustawy wydłużający vacatio legis przepisów dotyczących zmiany sposobu wyliczania zasiłków do 12 miesięcy od dnia ogłoszenia, ale należy mieć na uwadze kończącą się kadencję Sejmu i możliwy brak czasu na rozpatrzenie tego projektu.