Na podstawie ustawy o ubezpieczeniu społecznych z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych z dnia 30 października 2012 r. pracownik nie jest w żaden sposób chroniony od następstw wypadków w czasie drogi do/z pracy. Podlega on takiej ochronie zgodnie z art. 57b ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: „UFUS”). Zgodnie z definicją ustawową za wypadek w drodze do pracy lub z pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w drodze do lub z miejsca wykonywania zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego, jeżeli droga ta była najkrótsza i nie została przerwana.
Nie tylko najkrótsza i nieprzerwana droga
Z zasady droga do lub z pracy nie powinna zostać przerwana, a także powinna być najkrótszą możliwą trasą. Jeżeli jednak drogę tę pracownik przerwał, ale przerwa ta była życiowo uzasadniona i jej czas nie przekraczał granic potrzeby, a także wówczas, gdy droga, nie będąc drogą najkrótszą, była dla ubezpieczonego ze względów komunikacyjnych najdogodniejsza, uznaje się, że wypadek do jakiego doszło w takich okolicznościach jest wypadkiem w drodze z lub do pracy. Ponad powyższe UFUS za drogę do/z pracy uważa również drogę do/z miejsca:
1. innego zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego,
2. zwykłego wykonywania funkcji lub zadań zawodowych albo społecznych,
3. zwykłego spożywania posiłków,
4. odbywania nauki lub studiów
Jak wynika z powyższego ochrona ubezpieczeniowa pracownika zgodnie z UFUS, w pewnym uproszczeniu, obejmuje czas od wyjścia z miejsca zamieszkania do momentu dotarcia do pracy i z powrotem – także, gdy po drodze pracownik załatwia inne zwyczajowe czynności (np. zakupy, wizyta na poczcie, w urzędzie etc.). Podobnie przy tym jak w przypadku wypadków przy pracy ochrona ubezpieczeniowa dotyczy w tym wypadku następstw wypadku rozumianego jako zdarzenie nagłe, wywołane przyczyną zewnętrzną.
Uprawnienia pracownika w przypadku wypadku miedzy pracą a miejscem zamieszkania
W razie wypadku w drodze do pracy pracownikowi przysługują określone UFUS uprawnienia. Są one częściowo tożsame do świadczeń przysługujących ubezpieczonemu w razie zajścia wypadku przy pracy, zaś zasadniczą różnicą jest brak prawa do jednorazowego odszkodowania, gdy zdarzenie nie miało charakteru wypadku przy pracy.
W razie wypadku w drodze do/z pracy pracownik ma prawo w pierwszej kolejności do wynagrodzenia chorobowego w wysokości 100% wynagrodzenia, a w przypadku innej absencji chorobowej (gdy np. do wypadku doszło w miejscu zamieszkania) wynagrodzenie to jest należne w wysokości 80% wynagrodzenia. Adekwatnie pracownik ma prawo do zasiłku chorobowego w wysokości 100% podstawy wymiaru – gdy zasadniczo wysokość tego zasiłku wynosi 80% podstawy wymiaru. Dla ubezpieczonych istotne jest przy tym, że prawo do zasiłku chorobowego w przypadku absencji będącej wynikiem wypadku w drodze do/z pracy jest należne bez względu na okres ubezpieczenia (bez tzw. okresu karnecji wynoszącego 30 lub 90 dni).
Poszkodowany w wypadku w drodze do/z pracy ma również prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy bez względu na wymagany okres składkowy i nieskładkowy, jeżeli w stosunku do poszkodowanego zostanie orzeczona całkowita lub częściowa niezdolność do pracy (co może być poprzedzone też świadczeniem rehabilitacyjnym wypłacanym po okresie wypłacania zasiłku chorobowego).
ZUS sam oceni, czy doszło do wypadku w drodze do pracy
Jak wynika z powyższego uznanie, że wypadek miał miejsce w drodze do/z pracy ma istotne znaczenie dla poszkodowanego, już choćby z tego względu, że gwarantuje mu to wyższe świadczenia w czasie nieobecności w pracy – i to także, gdy do wypadku doszło pierwszego dnia pracy. Kwalifikacji danego zdarzenia jako wypadku w drodze do/ z pracy dokonuje ZUS.
Oznacza to, że dokumentacja danego zdarzenia i uznanie go za taki wypadek przez pracodawcę nie jest dla ZUS wiążące. Dokumentacja powypadkowa stanowi jedynie materiał dowodowy. Co istotne, także prawomocny wyrok w sprawie o zmianę treści protokołu powypadkowego ustalający, że zdarzenie jest wypadkiem, nie wiąże ZUS, który jest wyłącznie uprawniony do oceny zdarzenia. Uprawniony do świadczeń może oczywiście od negatywnej dla swoich praw decyzji ZUS odwołać się do sądu.
Ochrona nawet w przypadku winy pracownika
Kolejną różnicą między wypadkiem w pracy, a w drodze do/z pracy jest kwestia wpływu stanu nietrzeźwości lub odurzenia pracownika na odmowę przyznania mu określonych świadczeń. W przypadku wypadku w pracy, gdy stan nietrzeźwości/odurzenia poszkodowanego miał wpływ na zaistnienie wypadku, bądź doszło do niego na skutek naruszenia przez niego przepisów o ochronie życia i zdrowia lub z winy umyślnej, nie ma on prawa do świadczeń z ubezpieczeń.
W przypadku wypadku w drodze do pracy przepisy takich włączeń prawa do świadczeń nie przewidują – co oznaczałoby, że stopień zawinienia poszkodowanego nie powinien być uwzględniany. Kwestia ta jest jednak niejednolicie rozpatrywana, zaś analiza wyroków Sądu Najwyższego wskazuje, że okoliczność stanu nietrzeźwości jako uzasadniająca odmowę uznania zdarzenia za wypadek w drodze do/z pracy ma charakter wysoce ocenny.