Rozważając możliwość skorzystania z urlopy bezpłatnego warto odpowiedzieć sobie na kilka pytań. Jaka jest istota takiego urlopu? Czy pracodawca ma obowiązek udzielenia urlopu bezpłatnego? Jak długo trwa taki urlop? Czy urlop może być przerwany? Czy zakład pracy z własnej inicjatywy może wysłać pracownika na bezpłatny urlop? Co w przypadku, gdy pracownik mimo udzielonego bezpłatnego urlopu dalej będzie wykonywał swoje obowiązki? Czy istnieje możliwość wypowiedzenia umowy w czasie bezpłatnego urlopu?
Kwestię urlopu bezpłatnego reguluje ustawa z dnia 26 czerwca 1974 roku – Kodeks pracy (dalej: k.p.).
Istota bezpłatnego urlopu polega na zwolnieniu pracownika z obowiązku wykonywania zatrudnienia oraz zwolnieniu pracodawcy z obowiązku wypłacania wynagrodzenia (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 27 listopada 1996 roku, sygn. akt III AUa 888/96.).
Urlop bezpłatny udzielany jest na pisemny wniosek pracownika. Zgodnie z art. 174 § 2 k.p. okres urlopu bezpłatnego nie jest wliczany do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze.
Warto jednak dodać, że za zgodą pracownika, wyrażoną na piśmie, pracodawca może udzielić pracownikowi urlopu bezpłatnego w celu wykonywania pracy u innego pracodawcy, przez okres ustalony w zawartym w tej sprawie porozumieniu między pracodawcami. W takim wypadku okres urlopu bezpłatnego wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze u dotychczasowego pracodawcy.
W przypadku, gdy bezpłatny urlop ma trwać dłużej niż 3 miesiące, strony mogą przewidzieć możliwość odwołania pracownika z urlopu z ważnych przyczyn.
Warto podkreślić, że pracodawca, co do zasady, nie ma obowiązku udzielić pracownikowi bezpłatnego urlopu. To czy pracownikowi zostanie przyznany taki urlop zależy wyłącznie od dobrej woli pracodawcy. Istnieją jednak sytuacje, w których pracodawca musi udzielić takiego urlopu. Pracodawca ma obowiązek udzielenia urlopu bezpłatnego między innymi:
- pracownikowi młodocianemu w okresie ferii szkolnych, jeżeli ten zwróci się o udzielenie urlopu,
- pracownikowi pełniącemu funkcję w związku zawodowym w celu pełnienia funkcji związkowej poza zakładem pracy, jeżeli organizacja zwróci się do pracodawcy z wnioskiem o udzielenie urlopu,
- posłowi albo senatorowi na okres sprawowania mandatu posła albo senatora, jeżeli zwróci się o udzielenie urlopu.
Pracodawca nie może z własnej inicjatywy udzielić pracownikowi bezpłatnego urlopu. Zgodnie z poglądem wyrażonym przez Sąd Apelacyjny w Łodzi, w przypadku gdy pracodawca udzieli pracownikowi urlopu bezpłatnego bez jego wniosku, z inicjatywy zakładu pracy, to udzielenie takiego urlopu jest bezskuteczne (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 15 października 1996 roku, sygn. akt III AUa 34/96.).
Analizując problematykę urlopu bezpłatnego można się zastanowić, co się stanie jeżeli pracodawca udzieli pracownikowi bezpłatnego urlopu, a pracownik w czasie jego trwania będzie wykonywał chociażby część swoich obowiązków. Zgodnie z poglądem zaprezentowanym przez Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z dnia 22 maja 2013 roku (sygn. akt III AUa 783/12), jeżeli pracodawca udzieli pracownikowi na jego wniosek urlopu bezpłatnego i przy tym umówi się z nim, że pracownik dalej, w czasie trwania bezpłatnego urlopu, będzie wykonywał część swoich dotychczasowych obowiązków, to w takim wypadku, zdaniem sądu, urlop bezpłatny nie został pracownikowi udzielony. Zdaniem sądu, w takim wypadku zamiarem pracodawcy było ograniczenie wykonywanej pracy przez pracownika na jego rzecz.
Należy podkreślić, że na mocy art. 41 k.p. pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę w czasie urlopu pracownika. Ta zasada nie będzie miała jednak zastosowania w przypadku ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy.