Jednym z praw pracownika wynikających z umowy o pracę jest prawo do urlopu. Prawo to przysługuje każdemu pracownikowi bez względu na staż pracy. Ma on na celu chronić zdrowie pracownika, a także zapewnić mu regularny wypoczynek. Udzielenie urlopu pracownikowi jest jednym z obowiązków pracodawcy, pytaniem jednak jest, czy możliwe jest zmuszenie pracownika do wykorzystania zaległego urlopu.
Uprawnienie takie przysługuje pracodawcy w sytuacji, gdy pracownik jest w okresie wypowiedzenia. Niezależnie przez kogo nastąpiło wypowiedzenie, pracodawca może wysłać pracownika na przymusowy urlop. Co więcej pracownik jest zobowiązany z tego urlopu skorzystać, wynika to z art. 1671 Kodeksu Pracy oraz potwierdza orzecznictwo, m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 kwietnia 2011 roku o sygnaturze akt II PK 302/10, OSNP 2012/17-18/215. W tym wyroku Sąd stwierdził, że prawo do udzielenia urlopu w tym okresie zależne jest tylko od woli pracodawcy, a pracownik nie może się temu sprzeciwić. Uprawnienie to pracodawca zyskuje w chwili złożenia, przez którąkolwiek ze stron, oświadczenia o wypowiedzeniu umowy o pracę. Podkreślić należy, że obowiązek wykorzystania urlopu dotyczy zarówno urlopu zaległego, jak i urlopu bieżącego, który będzie ustalany proporcjonalnie do czasu zatrudnienia w danym roku kalendarzowym. Pracodawca nie musi w tym wypadku przejmować się ustalonym wcześniej planem urlopowym. Ponadto jest to niezależne od pracownika, który może jedynie poprosić pracodawcę o udzielenie urlopu w wskazanym przez siebie terminie, na co pracodawca nie musi się zgadzać. Reasumując to od pracodawcy zależy, czy wyślę pracownika na urlop, czy wypłaci mu ekwiwalent pieniężny.
Co w przypadku, gdy okres wypowiedzenia jest krótszy niż przysługujący pracownikowi urlop? W tej sytuacji pracodawca może wysłać pracownika na przymusowy urlop równy okresowi wypowiedzenia, a w pozostałej części wypłacić ekwiwalent pieniężny. Zasady jego obliczania określa rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej z 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (Dz.U. nr 2, poz. 14 z późn. zm). Wynika z tego, że ekwiwalent pieniężny przysługuje pracownikowi w przypadku niewykorzystania w całości lub części przysługującego urlopu, a prawo to powstaje w dniu rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy, jak podkreślił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 października 1976 roku o sygnaturze akt I PRN 71/76, OSNCP 1977/5-6 poz. 97.
Pamiętać należy, że w przypadku otrzymania wypowiedzenia z pracy i gdy okres wypowiedzenia wynosi co najmniej dwa tygodnie pracownik ma prawo do dodatkowego płatnego urlopu na szukanie pracy, który otrzymamy tylko w wypadku wystąpienia ze stosownym pismem do pracodawcy. Urlop ten jest niezależny od przysługujących dni urlopowych, co skutkuję tym, że w przypadku niewykorzystania go w okresie wypowiedzenia, pracownikowi nie przysługuje ekwiwalent pieniężny.