Ubezpieczenie wypadkowe jest ubezpieczeniem obowiązkowym, którym objęte są osoby podlegające ubezpieczeniom emerytalnym i rentowym, a więc m.in. pracownicy zatrudnieni na umowę o pracę czy też osoby prowadzące pozarolnicza działalność gospodarczą. Podleganie temu ubezpieczeniu gwarantuje ubezpieczonemu otrzymanie odpowiednich świadczeń z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w sytuacji, gdy ulegnie on wypadkowi przy pracy lub zapadnie na chorobę zawodową.
Wśród świadczeń tych należy wymienić chociażby zasiłek chorobowy czy świadczenie rehabilitacyjne. Do opłacania składek na ubezpieczenie wypadkowe do ZUS zobowiązany jest płatnik, którym w przypadku osoby prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą jest sam ubezpieczony, natomiast w przypadku pracownika zatrudnionego na umowę o pracę – zatrudniający go pracodawca.
Wysokość składki na ubezpieczenie wypadkowe
Wysokość stopy procentowej, na podstawie której ustala się kwotę należnej do ZUS składki na ubezpieczenie wypadkowe, uzależniona jest od liczby osób zgłoszonych do ubezpieczenia, a także od rodzaju działalności prowadzonej przez przedsiębiorcę (ujawnionej w REGON) oraz od związanego z tą działalnością kategorią ryzyka. Wysokość składki na ubezpieczenie wypadkowe ustalana jest na cały rok składkowy. Ustalenia tego dokonuje Zakład Ubezpieczeń Społecznych na podstawie danych przekazanych mu przez płatnika lub sam płatnik składek, w zależności od tego który z podmiotów został do powyższego zobowiązany przepisami ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
Sankcja za błędne informacje przed nowelizacją
Dotychczas, w przypadku gdy płatnik nie przekazał ZUS wymaganych danych lub przekazał dane nieprawdziwe prowadzące do zaniżenia stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe, ZUS miał kompetencję do ustalenia w drodze decyzji wyższej stopy procentowej składki. W takiej sytuacji składka ta na cały rok składkowy mogła wynieść 150 % stopy procentowej ustalonej na podstawie prawidłowych danych.
Powyższe miało zastosowanie również w sytuacji, w której płatnik samodzielnie obliczając stopę procentową składki, zaniżył ją, gdyż nieprawidłowo określił liczbę ubezpieczonych bądź grupę prowadzonej przez siebie działalności.
Problem zachowania należytej staranności
Dotychczas ZUS nie badał okoliczności przedłożenia mu nieprawdziwych danych przez płatnika. Niezależnie od tego, czy płatnik ponosił odpowiedzialność za nienależyte wykonanie swoich obowiązków, czy też nastąpiło ono z przyczyn od niego niezależnych, ZUS nakładał na niego sankcję w postaci ustalenia zwiększonej stopy procentowej na cały rok składkowy.
Sądy w wydawanych przez siebie orzeczeniach często kwestionowały stanowisko ZUS, podnosząc, że zachowanie należytej staranności przez płatnika powinno wyłączać możliwość zastosowania wobec niego sankcji w postaci podwyższenia stopy procentowej. Orzecznictwo w tym zakresie nie było jednolite, jednakże niejednokrotnie wskazywano, że ZUS nie ma prawa odgórnie zakładać, iż pracodawca celowo zaniżał liczbę pracowników, aby zmniejszyć koszty odprowadzanych składek na ubezpieczenie wypadkowe (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 lutego 2013 roku, sygn. akt II UK 53/12).
Sądy przyjmowały również, że z uwagi na obecny kształt przepisów, na etapie postępowania sądowego, to na przedsiębiorcy ciążył ciężar dowodowy w zakresie wykazania okoliczności uprawniających do stwierdzenia, że zachował on należytą staranność podczas przekazywania stosownych danych do ZUS. To płatnik zobowiązany był więc, aby dowieść przed sądem, że przekazanie niepoprawnych danych nastąpiło z przyczyn od niego niezależnych.
Terminowa korekta informacji chroni przed sankcją
Powyższy problem został dostrzeżony przez ustawodawcę, który pod wpływem licznych wątpliwości co do interpretacji dotychczasowego brzmienia przedmiotowych przepisów, uregulował tryb, w jakim ZUS ma ustalać wysokość stopy procentowej, w przypadku jej zaniżenia przez płatnika.
Obecnie, w przypadku zaniżenia składki przez płatnika, ZUS wciąż posiada kompetencję do ustalenia w drodze decyzji stop procentowej składki na cały rok składkowy w wysokości 150% stopy procentowej ustalonej na podstawie prawidłowych danych. Zarówno w sytuacji, gdy stawkę ustala sam płatnik, ale też wtedy, gdy to ZUS decyduje o jej wysokości na podstawie przekazanych przez przedsiębiorcę danych.
Jednakże od 1 kwietnia 2017 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych może zastosować przedmiotową sankcję jedynie w sytuacji, gdy płatnik nie przekaże mu informacji ZUS IWA albo korekty tej informacji w terminie 14 dni od otrzymania wezwania od ZUS. Powyższe stosuje się również do płatników, którzy samodzielnie ustalają stopę procentową składki na ubezpieczenie wypadkowe. Płatnik, który w konsekwencji zaniżenia stopy procentowej, błędnie obliczył, rozliczył i opłacił składki na ubezpieczenie wypadkowe, poza obowiązkiem dokonania korekty rozliczeń i deklaracji zobowiązany jest także opłacić zaległe składki wraz z odsetkami za zwłokę.
Przepisy przejściowe
Powyższe uregulowania mają wpływ również na postępowania administracyjne dotyczące zaniżenia przez płatnika składki na ubezpieczenie wypadkowe, które zostały wszczęte przed dniem 1 stycznia 2017 roku i do tego dnia nie zostały zakończone. Jeżeli płatnik w odpowiedzi na wezwanie ZUS, dokona korekty informacji ZUS IWA czy też złoży korygujące dokumenty rozliczeniowe, ZUS powinien umorzyć postępowanie administracyjne jako bezprzedmiotowe.
Mniejsze sankcje dla przedsiębiorców
Powyższą zmianę przepisów należy ocenić jako korzystną dla przedsiębiorców. Obecna regulacja pozwala bowiem na pewną interakcję pomiędzy płatnikiem a ZUS oraz bierze pod uwagę intencję oraz należytą staranność płatnika. Płatnik, na wezwanie ZUS, ma bowiem możliwość dopełnienia ciążącego na nim obowiązku, celem zapobieżenia nałożenia na niego sankcji w postaci podwyższenia stopy procentowej składki na cały rok składkowy w wysokości 150% stopy procentowej ustalonej na podstawie prawidłowych danych.