Urlop wypoczynkowy, a system czasu pracy pracownika

Każdy pracownik ma prawo do corocznego urlopu wypoczynkowego, którego wymiar zależy od ogólnego okresu zatrudnienia. Przy zatrudnieniu krótszym niż 10 lat wynosi on 20 dni, przy zatrudnieniu wynoszącym 10 lat i więcej obowiązuje wymiar 26 dni urlopu. W przypadku osoby zatrudnionej w niepełnym wymiarze czasu pracy (tj. na część etatu) wymiar przysługującego jej urlopu wypoczynkowego ustala się proporcjonalnie do obowiązującego ją wymiaru czasu pracy.

O zasadach udzielania urlopu wypoczynkowego mówi art. 154[2] kodeksu pracy, zgodnie z którym urlopu udziela się w dni, które są dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy, w wymiarze godzinowym, odpowiadającym dobowemu wymiarowi czasy pracy pracownika w danym dniu (§ 1). Przy udzielaniu urlopu we wskazany powyżej sposób jeden dzień urlopu odpowiada 8 godzinom pracy (§ 2).  Zatem pracownicy o stażu pracy poniżej 10 lat mają prawo do 160 godzin urlopu wypoczynkowego w roku, zaś pracownicy o stażu wynoszącym co najmniej 10 lat – do 208 godzin.

Przytoczone zasady są stosowane wprost w stosunku do pracowników pracujących w tzw. podstawowym systemie czasu pracy, czyli osiem godzin dziennie i przeciętnie pięć dni w tygodniu. Inaczej zaś wygląda sytuacja pracowników pracujących w ramach nietypowych systemach czasu pracy.

Udzielanie urlopu w wymiarze godzinowym nie oznacza przy tym, iż możliwe jest udzielenie go na część dnia pracy (np. na dwie godziny) – ustawodawca wprost zakazał takiej praktyki. Jedyny wyjątek przewidziany w tym zakresie dotyczy sytuacji, kiedy część urlopu pozostała do wykorzystania przez pracownika w danym roku jest niższa niż jego pełny dobowy wymiar czasu pracy w dniu, na który ma być mu udzielony urlop. Taka sytuacja nie zdarzy się w przypadku pracowników zatrudnionych w podstawowym systemie czasu pracy, gdyż ich dzień pracy zawsze wynosi 8 godzin. Będzie mieć natomiast zastosowanie do pracowników zatrudnionych w innych systemach.

Pracownicy zatrudnieni w równoważnym czasie pracy

System ten wprowadza możliwość wydłużania czasu pracy pracownika w pewnych dniach nawet do 12 godzin przy odpowiednim jego skróceniu w innych lub zapewnieniu pracownikowi dni wolnych (dłuższa praca w poszczególnych dniach „równoważona” jest krótszą w inne dni lub dniami wolnymi).

Jako że – co wynika z przytoczonych na wstępie przepisów – urlop wypoczynkowy przelicza się na godziny, zaś omawiany system charakteryzuje się nierównomiernym rozkładem czasu pracy w poszczególnych dniach, udzielanie urlopu będzie związane z wykorzystaniem w poszczególnych dniach różnej liczby godzin urlopu. Stąd konieczne jest, przy wnioskowaniu o urlop lub przy jego udzielaniu, każdorazowe zbadanie liczby godzin, jaką w danym dniu miałby do przepracowania pracownik zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy.

W równoważnym czasie pracy wymiar urlopu wypoczynkowego ulega obniżeniu o liczbę godzin, jaką pracownik powinien przepracować w okresie, w którym korzysta z urlopu.

Przykład

Pracownik pracuje w systemie czterobrygadowym, w którym w poniedziałek i we wtorek pracuje po 12 godzin, środę ma wolną, w czwartek i piątek pracuje po 12 godzin, sobotę ma wolną i w niedzielę pracuje 12 godzin. Jeśli zamierza on wziąć urlop na cały tydzień, to powinien złożyć wniosek urlopowy obejmujący tylko dni pracy, tj. poniedziałek, wtorek, czwartek, piątek i niedzielę. Za każdy z tych dni jego roczna pula urlopowa ulegnie obniżeniu o 12 godzin. Jeśli zatem jest to pierwszy urlop pracownika w danym roku i nie przysługuje mu urlop zaległy, to po jego wykorzystaniu pozostanie mu 148 godzin urlopu wypoczynkowego (208 godzin – (5 x 12 godzin) = 148 godzin).

W sytuacji, gdy dzień pracy pracownika byłby krótszy niż 8 godzin, to udzielenie urlopu w taki dzień również będzie odpowiadało dobowemu wymiarowi czasu pracy tego pracownika w dzień, na którym wnioskuje o urlop (tj. obejmie liczbę godzin równą czasowi pracy w tym dniu).

Pracownicy zatrudnieni przy dozorze urządzeń, w ochronie oraz w ruchu ciągłym

W systemie tym możliwe jest wydłużenie dobowego czasu pracy do 16 godzin. Charakterystyczne dla tego systemu czasu pracy jest zagwarantowanie pracownikowi, iż po każdym okresie wykonywania pracy przy dozorze lub związanej z częściowym pozostawaniem w pogotowiu pracy pracownik powinien otrzymać dodatkowy odpoczynek, który musi być równy co najmniej liczbie przepracowanych godzin.

Udzielanie urlopu wypoczynkowego w omawianym systemie podlega takim samym zasadom jak w przypadku systemu „normalnego” równoważnego czasu pracy.

Analogicznie wygląda udzielanie urlopu wypoczynkowego pracownikom zatrudnionym przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób, a także pracownikom zakładowych straży pożarnych i zakładowych służb ratowniczych, których dobowy czas pracy może być wydłużony do 24 godzin.

Te same zasady udzielania urlopu znajdują zastosowanie w przypadku pracowników zatrudnionych w ruchu ciągłym, przewidującym m.in. możliwość wydłużenia dobowego czasu pracy do 12 godzin.